Wyprawianie pociągów ze stacji > Blokada stacyjna

1) Podstawowe informacje

Blokada stacyjna uzależnia nastawnie na stacji podzielonej na co najmniej dwa okręgi nastawcze, obsługiwane przez przypisane im nastawnie, czyli na przykład w obrębie stacji.
Dyżurny ruchu dysponujący to osoba odpowiedzialna za prowadzenie ruchu pociągów na stacji oraz na przyległych do niej szlakach, a więc przyjmowanie i wyprawianie pociągów na szlak oraz kierowanie ich ruchem na obszarze stacji (w tym również pracą manewrową). Bez zgody (dyspozycji) dyżurnego ruchu dysponującego na terenie stacji nie może odbywać się żaden ruch taboru.



Blokada stacyjna (na obszarze stacji) i liniowa (na szlaku)
kolor czerwony - tory stacyjne - obszar BLOKADY STACYJNEJ
kolor czarny - tory szlakowe - OBSZAR BLOKADY LINIOWEJ (zobacz opis tutaj)

Pojęcie blokady stacyjnej występuje wtedy, gdy daną stację obsługują przynajmniej dwie nastawnie przy czym jedna z nich to zawsze nastawnia dysponująca, pod którą podlega nastawnia wykonawcza (lub kilka nastawni wykonawczych).


Przykładowe stacje z: dwoma okręgami nastawczymi - osobnym dla nastawni dysponującej (ND) i wykonawczej (NW) oraz z jednym okręgiem nastawczym obsługiwanym przez ND
Zobacz opis posterunków technicznych na stacjach - tutaj

W przypadku, gdy na stacji znajduje się tylko nastawnia dysponująca to sterowaniem zwrotnicami oraz semaforami realizuje się z tej nastawni według dyspozycji dyżurnego dysponującego.
W przypadku kiedy, oprócz nastawni dysponującej na obszarze stacji występuje też nastawnia wykonawcza (lub kilka nastawni wykonawczych) to konieczna staje się współpraca dyżurnego dysponującego z nastawniczymi w nastawniach wykonawczych.
Do tej współpracy wykorzystywane są właśnie urządzenia blokady stacyjnej w postaci bloków.

Na nastawniach dysponujących są bloki:
Dn - dania nakazu
Oz - otrzymania zgody

Odpowiednikami powyższych bloków w nastawniach wykonawczych są bloki:
On otrzymania nakazu
Dz - dania zgody.

Występują również układy, że na stacji znajdują się dwie (lub więcej) nastawni dysponujących (głównie na dużych stacjach rozrządowych), z których każda ma swoje podlegające jej nastawnie wykonawcze.
Współpraca pomiędzy nastawnią dysponującą, a wykonawczą (wykonawczymi) jest opisana poniżej (pary bloków Dn-On, Dz-Oz), natomiast poszczególne nastawnie dysponujące w tej samej stacji też muszą ze sobą współpracować.
Współpraca ta oparta jest również na blokadzie stacyjnej. W takim przypadku nastawnie dysponujące współpracują między sobą tylko przy pomocy bloków dania i otrzymania zgody (Dz-Oz).

2) Zasady działania blokady stacyjnej
Jak było wspomniane wcześniej blokadę stacyjną stosuje się, gdy stacja obsługiwana jest przez minimum 2 nastawnie w tym jedna jest zawsze dysponująca, a kolejne to nastawnie wykonawcze.
Ruchem na stacji kieruje dyżurny ruchu z nastawni dysponującej w związku z czym on wydaje dyspozycje do podległych mu nastawni wykonawczych na temat działań jakie mają być podjęte w celu prowadzenia ruchu pociągów.
Porozumiewanie się między nastawniami odbywa się na zasadzie obsługi współdziałających ze sobą bloków blokady stacyjnej.


Bloki blokady stacyjnej
Oz - dania nakazu
On - otrzymania nakazu
Oz - otrzymania zgody
Dz - dania zgody
ND - nastawnia dysponująca
NW - nastawnia wykonawcza

Schemat działania blokady stacyjnej - współdziałanie bloków
Bloki dotyczą przebiegów, które odbywają się na sygnały wyświetlane na semaforach
ND - nastawnia dysponująca i jej okręg (obszar) nastawczy
NW - nastawnia wykonawcza i jej okręg (obszar) nastawczy
A, B, C... - oznaczenia semaforów
1,2,3 - numery torów
a,b,c... - oznaczenia przebiegów
Oz - blok dania nakazu
On - blok otrzymania nakazu
Oz - blok otrzymania zgody
Dz - blok dania zgody

Indeks górny przy oznaczeniu semafora oznacza możliwość wyświetlania na nim sygnałów z ograniczeniem prędkości gdy 2, z i bez ograniczenia prędkości gdy 1/2. Brak indeksu oznacza wyświetlanie sygnałów bez ograniczenia prędkości. Zobacz opis sygnałów na semaforach świetlnych i ich oznaczeń - tutaj.

Gdy jazda może odbywać się z i bez ograniczenia prędkości, a w bloku nie ma wskazania toru to w oznaczeniu przebiegu stosuje się kreskę ułamkową.  W pozostałych przypadkach indeks górny (licznik) zawsze dotyczy prędkości.



Tabela kolejności czynności przy realizacji przebiegu na posterunku ruchu.


Nastawnia dysponująca daje nastawni wykonawczej nakaz na każdy przebieg.
Przy pomocy bloku Dn dyżurny ruchu daje nakaz przygotowana określonego przebiegu przez nastawnię wykonawczą. Jest to nakaz przygotowania przebiegu i podania sygnału zezwalającego na jazdę na odpowiednim semaforze przez nastawnię wykonawczą.
Gdy nastawnia dysponująca daje nakaz na wjazd pociągu, realizowany przez nastawnię wykonawczą, a droga ochronna znajduje się w rejonie nastawczym nastawni dysponującej wtedy zablokowanie bloku Dn jest możliwe dopiero po ustawieniu i zamknięciu drogi ochronnej przez nastawnię dysponującą.
Danie nakazu wymaga ustawienia drogi ochronnej (lub drogi przebiegu) tylko wtedy, gdy jest ona wymagana w przebiegu.
Po zablokowaniu bloku Dn urządzenia SRK w drodze ochronnej (lub drodze przebiegu) pozostają zamknięte do czasu zwrotu nakazu po odbytym przebiegu.
Zwrot nakazu odbywa się przez zablokowanie bloku On na nastawni wykonawczej w wyniku czego blokada wraca do stanu zasadniczego.


Nastawnia wykonawcza daje zgodę na przebiegi, których droga ochronna lub droga przebiegu znajduje się w jej rejonie.
Przy pomocy bloku Dz nastawnia wykonawcza, po ustawieniu drogi ochronnej (lub drogi przebiegu) daje zgodę, blokując blok Dz na na jazdę pociągu. Urządzenia SRK drogi ochronnej (lub drogi przebiegu) w okręgu nastawczym nastawni wykonawczej pozostają zablokowane, aż do momentu otrzymania zwrotu zgody z nastawni dysponującej (zablokowanie bloku Oz).

Przed każdorazowym blokowaniem bloku Dn i Dz personel nastawni dającej nakaz lub zgodę musi upewnić się przez naoczną obserwację, że tor, dla którego ma być zrealizowany przebieg, jest wolny.


Poniżej zamieszczam opis realizacji przebiegu na posterunku ruchu wyposażonego w urządzenia mechaniczne scentralizowane (zobacz opsi usrk - tutaj):

Żeby przygotować i zrealizować przebieg, w pierwszej kolejności, jak było wspomniane, nastawnia musi dostać nakaz dany przy pomocy aparatu blokowego. Gdy jest to wymagane dla określonego przebiegu, nastawnia musi również dostać zgodę.
Aparat blokowy stanowi zespół urządzeń elektromechanicznych służących do wzajemnego uzależnienia czynności obsługi urządzeń sterowania ruchem kolejowym jednej nastawni, kilku nastawni w obrębie jednej stacji (czyli omawiana tu blokada stacyjna) lub nastawni na sąsiednich posterunkach ruchu (blokada liniowa).

   
Aparaty blokowe (1 i 2) oraz nastawnica z dźwigniami nastawczymi i w tle aparat blokowy (3)

Skrzynia blokowa aparatu składa się ze stalowego szkieletu, drewnianej ściany czołowej oraz blaszanej obudowy. Na górnej płaszczyźnie poziomej skrzyni znajdują się klawisze blokowe, a na czołowej ścianie znajdują się okienka blokowe umożliwiające obserwowanie stanów poszczególnych bloków oraz plombowane zwalniacze ręczne.
Pod okienkami znajdują się tabliczki blokowe z opisem poszczególnych bloków (rodzaj bloku, nazwa semafora, przebieg, nr toru oraz nazwa stacji (posterunku) do której ma odbywać się jazda pociągu.
Tabliczki blokady stacyjnej mają białe tło i czarne oznaczenia. Tabliczki blokady liniowej mają oznaczenia czerwone.

   
Aparat blokowy
tabliczki czerwone - blokada liniowa
tabliczki czarne - blokada stacyjna

   
Tabliczki blokowe - bloki Dn


Apaat blokowy z okienkami i tabliczkami bloków: otrzymania nakazu i przymusu zwrotu nakazu

   
Okienko blokowe - wskaźnik stanu bloku - czerwony / biały

W blokadzie stacyjnej w stanie zasadniczym wszystkie tarczki w okienkach blokowych są czerwone - oznacza to, ze po posterunku ruchu (stacji) nie odbywa się żaden przebieg.
Nastawnia wykonawcza dająca zgodę ustawia zwrotnice i wykolejnice w położeniu wymaganym przebiegiem, tak aby zapewnić bezpieczeństwo przebiegu. Gdy zwrotnice i wykolejnice zostały ustawione nastawniczy zamyka je drążkiem przebiegowym.

  
Drążki przebiegowe w podstawie aparatu blokowego

Wtedy dopiero możliwe jest blokowanie bloku Dz (dania zgody). Po zablokowaniu bloku Dz nastawnia wykonawcza nie ma możliwości zmiany stanu urządzeń w drodze ochronnej do czasu zwrotu danej zgody.
Dzięki temu dyżurny ruchu (nastawnia dysponująca) kontroluje właściwe położenie urządzeń srk w drodze ochronnej w rejonie nastawczym nastawni wykonawczej, aż do czasu rozwiązania przebiegu.
Po zrealizowaniu przebiegu nastawnia dysponująca wraca daną zgodę blokując blok Oz. Dopiero wtedy nastawnia wykonawcza może zmieniać stan urządzeń srk.

Blokowanie bloków odbywa się przez klawisze blokowe znajdujące się na wierzchu skrzyni blokowej. W starszych urządzeniach mechanicznych scentralizowanych oprócz naciśnięcia klawisza, nastawniczy musiał przez 3-6 sek. pokręcić korbką induktora (prądnicy) w celu wysłania impulsu elektrycznego do drugiej nastawni. W najnowszych rozwiązaniach, gdzie induktor jest automatyczny nastawniczy naciska jedynie klawisz blokowy.
Zablokowanie lub odblokowanie bloku sygnalizowane jest zmianą koloru tarczki w okienku blokowym na białą.

   
Klawisze blokowe

Równocześnie z zablokowaniem bloku Dz w nastawni wykonawczej, w odpowiednim okienku właściwego bloku otrzymania zgody Oz na nastawni dysponującej zmieni się kolor tarczki na biały. Oznacza to, że została udzielona zgodna na określony przebieg.
Wtedy nastawnia dysponująca ustala przebieg poprzez ustawienie zwrotnic i wykolejnic. Gdy droga przebiegu jest już ustalona zamyka się ją przez użycie drążka przebiegowego (w nastawniach kluczowych ręcznych zamknięcie odbywa się kluczem przebiegowym).
W urządzeniach mechanicznych scentralizowanych (zobacz opis - tutaj) drążek przebiegowy ma 5 położeń: położenie środkowe gdy nie odbywa się żaden przebieg wskazany na tabliczce opisowej drążka, położenie krańcowe dolne lub krańcowe górne, dla dwóch sprzecznych ze sobą przebiegów, oraz dwa położenia pośrednie (zobacz opis dalej).

 
Drążki przebiegowe i zawórki blokowe (1) oraz klucze przebiegowe, gdy nastawnia z usrk kluczowymi ręcznymi (2)

Drążki przebiegowe współpracują z aparatem blokowym przez zawórki blokowe. Zawórki blokowe są czynnikiem pośrednim między dźwigniami nastawczymi bezpośrednio lub pośrednio poprzez drążek przebiegowy a poszczególnymi blokami.

   
Zawórki blokowe

Postawienie drążka w wybraną pozycję krańcową zamyka urządzenia srk, które biorą udział w przebiegu. Czynność ta równocześnie daje możliwość zablokowanie bloku przebiegowo - utwierdzającego (Pu).

   
Bloki Dn i Oz oraz blok przebiegowo-utwierdzający (Pu)

Bloki przebiegowo - utwierdzające to wewnętrzne bloki danej nastawni, przypisane do określonych przebiegów, które utwierdza dana nastawnia. Bloki Pu blokuje się się klawiszami blokowymi.


Bloki Pu w nastawniach w zależności od ilości szlaków

Bloków Pu jest tyle, ile możne być równoczesnych jazd pociągowych w określonym rejonie nastawczym.
W stanie zasadniczym okienko bloku Pu ma tarczkę czerwoną. Po zablokowaniu tarczka zmienia kolor na białą, która informuje, że dany przebieg został utwierdzony.
Zablokowanie bloku Pu umożliwia podanie na semaforze sygnału zezwalającego na jazdę pociągu.


Klawisze i okienka blokowe bloków przebiegowo utwierdzających

W sytuacji, gdy nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę (awaria urządzeń srk) uniemożliwione jest zablokowanie bloku Pu. Objawia się to niemożnością przełożenia drążka przebiegowego w pozycję krańcową.
Aby w takim przypadku zrealizować przebieg nastawnia ustawia drążek przebiegowy na odpowiednią pozycję pośrednią.
W wyniku takiej operacji zwrotnice i wykolejnice zostają zamknięte natomiast nie ma możliwości podania sygnału zezwalającego na jazdę i wjazd pociągu odbywa się na sygnał zastępczy (Sz).
Położenie drążka przebiegowego w pozycję pośrednią daje nastawni pewność, że droga przebiegu jest właściwie ustawiona i zamknięta.

W warunkach normalnych utwierdzenie przebiegu jest rozwiązywane przez przejeżdżający pociąg poprzez oddziaływanie taboru na urządzenia torowe (np. odcinki izolowane, obowy EON, czujniki liczenia osi).
Po stwierdzeniu przez personel, że pociąg wjechał w całości i po odblokowaniu się bloku Pu, cofa się dźwignię sygnałową do położenia zasadniczego, następnie wraca się drążek przebiegowy, który ten przebieg zamykał.
Następnie w przypadku nastawni wykonawczych zwraca się nakaz przez zablokowanie bloku On, a w przypadku nastawni dysponujących zwraca się zgodę (jeżeli taka była), blokując blok Oz.
Tym samym urządzenia wracają  do stanu zasadniczego (przed przebiegiem).